IV OBWÓD OCHOTA ARMII KRAJOWEJ
Obwód IV Ochota – kryptonimy: "Osiemnastka", "18" (w ramach SZP), "44" (w ramach ZWZ/AK), "XXIV" (od 15 czerwca 1944), "IV" (od 9 sierpnia 1944) jednostka organizacyjna okręgu warszawskiego Armii Krajowej działająca w okresie okupacji niemieckiej w Polsce. W przeddzień wybuchu powstania warszawskiego stan liczbowy obwodu wynosił ok. 1500 żołnierzy. W skład obwodu wchodziła też Wojskowa Służba Kobiet licząca ok. 400 osób w oddziałach sanitarnych i łączności. W chwili rozpoczęcia powstania warszawskiego IV Obwodem Ochota AK dowodził ppłk Mieczysław Kazimierz Sokołowski ps. "Grzymała", "Ojciec", "Pomian", "Unikat".
Tablice pamiątkowe
Poniżej zamieszczono fotografie kilku tablic pamiątkowych zlokalizowanych na terenie Ochoty z uzuełniającymi informacjami. Pokazują one w skrócie historię Ochoty ze szczególnym uzwzględnieniem powstania warszawskiego.
10 lutego 1944 r. odbyła się egzekucja publiczna większej grupy więźniów Pawiaka, ok. 140 osób. Była to kolejna represja hitlerowska w odwecie za zgładzenie d-cy SS-Policji w Okręgu W-wskim gen. Kutschery przez grupę szturmową Armii Krajowej.
Warszawa, ul. Barska 4 /na murze przyzakonnym/
Dowódca Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej płk dypl. Antoni Chruściel „Monter” ( 1896 – 1960 ) podpisał 31 lipca 1944 roku około godz. 19.00 w konspiracyjnej kwaterze swego sztabu przy ul Filtrowej 68 rozkaz rozpoczęcia Powstania Warszawskiego"
Warszawa, ul. Filtrowa 68
Warszawa, ul. Niemcewicza 5
1 sierpnia Powstańcom nie udało sie osiągnąć żadnego wyznaczonego celu. Zdobyto jedynie Antonin budynek Księzy Orionistów.
Warszawa, ul. Barska 4 - na murze ogrodzenia Dyrekcji Prowincjonalnej Księży Orionistów
Na budynku kościoła Księży Orionistów ul. Barska 4 umieszczona jest tablica z granitu, Treść na tablicy: "1 sierpnia 1944 r. W ataku na niemiecką załogę „Antonina” III Zgrupowanie IV/I Obwodu AK sanitariuszka Krystyna Kropska „Kropka” Ryszard Bołądź „Jerzy” Eugeniusz Chsząsza „Orkan” Guziewicz mł. „Pinkus” Bogdan Jackiewicz „Jawicz” Maciej Kozicki „Kuba” Wiesław Kucicki „Mały” Andrzej Mirosławski „Sowa” Jerzy Zambrowski „Jurek” Cześć ich pamięci!"
Już w nocy z 1 na 2 sierpnia część oddziałów pod dowództwem komendanta IV Obwodu ppłk Mieczysława Sokołowskiego "Grzymały", wycofały się z dzielnicy do Lasów Chojnowskich.
2 sierpnia jednostka podporucznika Andrzeja Chyczewskiego "Gustawa" zajęła okolicę ulicy Barskiej, a 3 sierpnia opanowała nawet szkołę przy Radomskiej. W trakcie walk z kolumną pancerną przebijającą się na zachód Powstańcy zniszczyli na Kaliskiej niemiecki czołg. „Gustaw” miał około stu sześćdziesięciu nieźle uzbrojonych żołnierzy, a jego oddział zajmował teren „Reduty Kaliskiej”, ograniczony ulicami Kaliską, Jotejki, Białobrzeską i Kopińską.
Warszawa, ul. Kaliska 11
4 sierpnia na podwórzu i w piwnicach domu przy ul. Grójeckiej 20b własowcy z bryg.SS Kamińskiego zamordowali w bestialski sposób strzałami w tył głowy i spalili dla zatarcia śladów zbrodni około 160 bezbronnych mieszkańców tego domu.
Warszawa, ul. Grójecka 20b
5 sierpnia redutę 'Kaliską' atakowali żołdacy kolaboracyjnej RONA (złożonej ze słowiańskich jeńców radzieckich) pod dowództwem majora Jurija Frołowa. Frołow błagał o pomoc Niemców. Otrzymał ją. Na okoliczne ulice zaczęły spadać pociski z pociągu pancernego stojącego w rejonie Dworca Zachodniego.
10 sierpnia Po wyczerpaniu wszelkich możliwości prowadzenia walki, oddział wycofał się na koncentrację do lasów chojnowskich. Po reorganizacji i uzupełnieniu stanu oddział, pod dowództwem por. "Stacha", wrócił do Warszawy i wziął udział w walkach w Wilanowie, na Sadybie, Czerniakowie i Mokotowie do końca powstania.
Drugim znaczącym punktem na mapie powstańczej Ochoty były okolice ulicy Uniwersyteckiej, Mianowskiego i Wawelskiej - Reduta "Wawelska" broniona przez pluton podporucznika Jerzego Gołembiewskiego "Stacha".
Warszawa, ul. Wawelska 60
Powstańcy odpierali silny ostrzał artylerii niemieckiej, stacjonującej na Polu Mokotowskim oraz szturm barbarzyńskich oddziałów RONA pod dowództwem SS-Brigadeführera Bronisława Kamińskiego, które dotarły na skrzyżowanie ulicy Żwirki i Wigury, Wawelskiej, Raszyńskiej i Uniwersyteckiej, 5 sierpnia 1944. Hitlerowców wspierały dwie kompanie SS w sile ok. 300 żołnierzy, stacjonujące w koszarach w pobliskim budynku Akademii Nauk Politechnicznych i Dyrekcji Lasów Państwowych oraz stanowisko w gmachu Dowództwa Marynarki Wojennej.
Warszawa, ul. Wawelska 60
11 sierpnia wobec braku amunicji i możliwości kontynuowania walki załoga oddziału ppor. Jerzego Gołębiewskiego "Stacha" starała się ewakuować kanałami wzdłuż Wawelskiej w kierunku Kolonii Staszica. W kanałach został na zawsze dowódca ppor. Jerzy Gołembiewski "Stach", a rozproszeni żołnierze jego oddziału dotarli do pozycji batalionu "Golski" w Śródmieściu. Od początku września, w ramach Batalionu "Ostoja", odpierała Niemców nacierających wzdłuż Al. Jerozolimskich. Tam też dotrwała do momentu kapitulacji powstania. Pierwsze przejście kanałami
Warszawa, ul. Mianowskiego 15
Po upadku powstańczej „Reduty Wawelskiej” 11 sierpnia 1944 r. wymordowano kilkadziesiąt osób, w tym wszystkich rannych i wielu cywilnych mieszkańców domów. Jednym z zamordowanych był kapelan ks. prof. Jan Salamucha.
Kolejna reduta mieściła się w domu przy Plac Starynkiewicza 7/9. Dowodził tu rotmistrz Witold Pilecki „Witold”.
Warszawa, Plac Starynkiewicza 7/9
Warszawa, przy Cmentarzu Wilanowskim
Bój pod Pęcicami
Pęcice
W dniach 4–25 sierpnia 1944 r. na Ochocie doszło do masowych pogromów, grabieży, podpaleń, rozstrzeliwań i gwałtów. Największe zbrodnie popełniono w szpitalach Ochoty, w budynku Instytutu Radowego - Wawelska 15, Kolonii Staszica (obszar ograniczony ulicami Nowowiejską, Aleją Niepodległości, Wawelską i Krzywickiego) i obozie przejściowym na tzw. Zieleniaku (róg ul. Grójeckiej i Opaczewskiej). Ich sprawcą był głównie, tłumiący powstanie warszawskie w ramach sił niemieckich, pułk brygady SS RONA (Rosyjska Ludowa Armia Wyzwoleńcza). Ogółem śmierć w powstaniu poniosło ok. 10 tysięcy mieszkańców Ochoty.
Warszawa, Wawelska 15
Rzeź Ochoty
Zeznanie Bronisławy Mazurkiewicz o zbrodniach popełnionych przez żołnierzy RONA na terenie Instytutu Radowego w Warszawie
