Okręg Lublin, kryptonim "Len", "Salon", "Żyto", "Orbis", "Bank Handlowy", "Spółdzielnia Rolnicza", "Monopol" - okręg wojskowy Sił Zbrojnych w Kraju (Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej).
Kluczowe informacje
W ostatnich dniach września 1939 r. działając z upoważnienia SZP senator Stefan Lelek stworzył zręby organizacji w woj. Lubelskim. Do wiosny 1940 r. organizacja funkcjonowała pod nazwą SZP na woj. Lubelskie, następnie jako Okręg Lubelski ZWZ, od lutego 1942 r. jako AK. Bezpośrednio przed akcją „Burza”, po scaleniu z AK oddziałów BCh i NSZ, Okręg Lublin AK liczył 50-60 tys. członków.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej i zatrzymaniu frontu na linii Wisły na żołnierzy AK spadły represje. Pomiędzy lipcem 1944 r. a marcem 1945. sowieckie i polskie siły bezpieczeństwa rozbiły trzy kolejne sztaby Okręgu i aresztowały czterech komendantów. Masowe aresztowania, wywózki w głąb ZSRR oraz fizyczna likwidacja żołnierzy podziemia przez NKWD i UB poważnie osłabiły potencjał AK.
Komendanci
Struktura okręgu
- Inspektorat "Lublin" - skład organizacyjny: Obwód Lublin Miasto, Obwód Lublin Powiat oraz Obwód Lubartów.
W czasie Akcji Burza oddziały miejskie opanowały wiele ważnych obiektów publicznych i przemysłowych. Uratowano dworzec kolejowy. Prowadzono rozpoznanie na korzyść oddziałów sowieckich. Wzięto do niewoli kilkuset żołnierzy niemieckich.
W powiecie lubelskim i lubartowskim walczyły oddziały leśne . 21 i 22 lipca jednostki 27 Dywizji Piechoty AK opanowały Kock, Fidej, Kamionkę, Kozłówkę i Michów. Współdziałając z oddziałem por. Józefa Jurałozińskiego - "Jura" zdobyły Lubartów. 22 i 23 lipca oddział por. Stefana Dębickiego - "Kmicica" stoczył walkę z jednostką zmotoryzowaną w rejonie Osmolic i pod Tuszówkiem. - Inspektorat "Chełm" - skład organizacyjny: Obwód Chełm, Obwód Włodawa oraz Obwód Krasnystaw.
- Inspektorat "Puławy" - skład organizacyjny: Obwód Puławy oraz Obwód Kraśnik. W okresie Akcji Burza na terenie inspektoratu walczyły oddziały 8 i 15 pułków piechoty AK. Organizowano zasadzki na drogach Lublin-Kurów, Kazimierz Dolny-Puławy, Puławy-Wąwolnica, Godów-opole Lubelskie. Opanowano Kurów, Urzędów, Nałęczów, Grabów, Wąwolnicę, Sobolew, Ryki, Końskowolę. 26 lipca oddziały kpt. Stanisława Węglowskiego "Lechity", por. Mariana Sikory "Przepiórki" i ppor. Jerzego Jaskólskiego - "Zagona" uczestniczyły w walkach o Puławy.
- Inspektorat "Radzyń Podlaski" - skład organizacyjny: Obwód Biała Podlaska, Obwód Radzyń Podlaski oraz Obwód Łuków. W czasie Akcji Burza 24 lipca zgrupowanie oddziałów AK, BCh i AL pod dowództwem mjr. Stanisława Piotrowskiego - "Jara" starły się w okolicy Łukowa z oddziałem 17 Dywizji SS.
- Inspektorat "Zamość" - skład organizacyjny: Obwód Zamość, Obwód Tomaszów Lubelski, Obwód Hrubieszów oraz Obwód Biłgoraj. W okresie Akcji Burza na terenie inspektoratu walczyły oddziały 9 pułku piechoty AK mjr Stanisława Prusa "Adama". 21 lipca batalion mjr Wilhelma Szczepankiewicza - "Drugaka" wyzwolił Bełżec, a z wojskami sowieckimi zdobywał Tomaszów Lubelski. Batalion por. Adama Piotrowskiego "Doliny" obronił mosty w Bondyrzu i Kaczórkach Współdziałał z oddziałami sowieckimi w walkach o Zwierzyniec i Frampol. Batalion ppor. Stefana Kwaśniewskiego - "Wiktora" atakował Niemców koło Majdanu Wojsławickiego, pod Majdanem Nowym i w Grabowcu. Oddział partyzancki por. Józefa Śmiecha - "Ciąga" walczył w Skierbieszowie i w rejonie Izbicy oraz Orłowa. Zgrupowanie kpt. Jana Pstrockiego - "Wacława" uczestniczyło w starciach w Topólczy, na drodze Topólcza-Czarnystok, Szczebrzeszyn-Gorajec. 24 lipca zajęty został Szczebrzeszyn. Oddziały 9 pp operowały także na drodze Zwierzyniec-Biłgoraj.
Okręg składał się z 15 obwodów:
- Obwód Biała Podlaska
- Obwód Biłgoraj - w skład wchodziło 5 Rejonów: Rejon AK Biłgoraj - kryptonim Akademia, Rejon AK Frampol - kryptonim Liceum, Rejon AK Józefów Biłgorajski - kryptonim Freblówka, Rejon AK Krzeszów - kryptonim Gimnazjum, Rejon AK Tarnogród - kryptonim Powszechniak.
- Obwód Chełm
- Obwód Hrubieszów - dowódcą w czasie powstania zamojskiego był por. Antoni Rychel ps. "Rymwid".
- Obwód Krasnystaw
- Obwód Kraśnik
- Obwód Lubartów
- Obwód Lublin Miasto
- Obwód Lublin Powiat
- Obwód Łuków
- Obwód Puławy, Podobwód Dęblin-Ryki AK
- Obwód Radzyń Podlaski
- Obwód Tomaszów Lubelski - dowódcą w czasie powstania zamojskiego był mjr Wilhelm Szczepankiewicz ps. "Drugak". Rejonem VII od marca 1943 dowodził por. piech. Zenon Józef Jachymek. Żołnierze tego obwodu walczyli przeciw dwóm wrogom - nazistowskim Niemcom ale i przeciw ukraińskim nacjonalistom (ich zbrojnemu ramieniu - Ukraińskiej Powstańczej Armii) operującym na tym terenie.
- Obwód Włodawa
- Obwód Zamość
Źródła:
[1] Atlas Polskiego Państwa Niepodległościowego, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa - Lublin 2007
[2] http://pl.wikipedia.org/wiki/Armia_Krajowa