MOSKIEWSKI PROCES PRZYWÓDCÓW POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO

(T. ZW. "PROCES SZESNASTU")


Sześćdziesiąt lat temu, 27 marca 1945 r NKWD aresztowało całe kierownictwo Podziemnego Państwa Polskiego, łącznie 16 osób. W historii stosunków międzynarodowych było to wydarzenie bez precedensu. Władze jednego koalicjanta aresztują przedstawicieli najwyższych władz drugiego suwerennego koalicjanta. I to koalicjanta, którego naród najdłużej toczył nieustępliwą walkę z najeźdźcą, walkę nie notowaną w innych okupowanych krajach, Płacąc za nią ponad 6 milionami ofiar.
O perfidii ówczesnych władz sowieckich świadczy wyjątkowo podstępny sposób aresztowania. Oto jego przebieg opowiedziany słowami Kazimierza Kobylańskiego, wiceprezesa Stronnictwa Narodowego, członka Rady Jedności Narodu.
"..,W początkach marca 1945 r...nawiązałem kontakt z niektórymi kolegami z naszego stronnictwa. Jeden z nich opowiedział mi o mającej się odbyć z inicjatywy władz radzieckich naradzie celem wypracowania modelu współpracy Podziemnego kierownictwa Polski z władzami sowieckimi. W naradzie winni uczestniczyć członkowie podziemnego rządu oraz przedstawiciele partii i stronnictw politycznych skupionych w Radzie Jedności Narodu (podziemnego Sejmu), a ze strony radzieckiej przedstawiciele naczelnych władz cywilnych i wojskowych z marszałkiem Żukowem na czele. Wraz z zaproszeniem otrzymaliśmy solenne zapewnienie swobodnego powrotu do domu, niezależnie od wyników narady. Wielu z nas głęboko się zastanawiało nad wiarygodnością tego zapewnienia, ale cel był tak ważny, ze należało zaryzykować nawet wolność osobistą.
Nadszedł dzień owej narady. Wyruszyłem z samego rana, oczywiście pieszo. Do Pruszkowa dotarłem ok. godz. 11-tej. W progu dużej willi powitał mnie płk Piemienow. W obszernym salonie oczekiwało już parę osób, m. in. Minister Adam Bień, wiceprezes RJN Kazimierz Bagiński, Stanisław Mierzwa - członek prezydium RN SL i ze 4 osoby, których nazwisk nie pamiętam. Co jakiś czas przybywały kolejne osoby, ale ciągle brakowało najważniejszych: delegata rządu, wicepremiera Jana Stanisława Jankowskiego, Komendanta Głównego AK gen. Leopolda Okulickiego i prezesa RJN Kazimierza Pużaka. Pułkownik Piemienow dwoił się i troił w zabawianiu gości. W pewnej chwili oficerowie NKWD wnieśli tace z trunkami i kanapkami. Pan pułkownik wzniósł toast " za pomyślność narady".
Czas upływał, gdzieś koło godz. 15-tej płk Piemienow oznajmił nam, że właśnie otrzymał radiogram z kwatery Żukowa i że panowie Jankowski, Okulicki i Pużak są już u marszałka Żukowa bo zostali dowiezieni wcześniej. Marszałek przeprasza, ale nie może się ruszyć ze swojej kwatery i zaprasza wszystkich do siebie, do Lublina. Polecimy samolotem.
Zaczęliśmy kolejno wychodzić. Przed willą stało mnóstwo żołnierzy z automatami, tworząc szczelny szpaler aż do podjazdu. " Nie denerwujcie się panowie, to eskorta honorowa ", uspokoił nas Piemienow. W otoczeniu tej eskorty wsadzono nas do samolotu i po paru godzinach loty wylądowaliśmy w więzieniu na Łubiance, w Moskwie... "


W czerwcu 1945 r rozpoczął się w Moskwie historyczny proces 16-tu, a właściwie 15-tu, bo jeden z aresztowanych (Antoni Pajdak) zachorował i został wyłączony ze sprawy.

 


- Antoni Pajdak, działacz WRN, zastępca Delegata Rządu na Kraj

Mimo absurdalnych zarzutów sąd wojskowy w składzie gen. Płk: W. Ulrich, mjr L. Dimitriew, Płk J. Letistow uznał oskarżonych za winnych zarzucanych im czynów i wymierzył następujące kary:



- gen Leopold Okulicki, Komendant Główny AK - 10 lat więzienia


- Jan Stanisław Jankowski, wicepremier - 8 lat więzienia


- Stanisław Jasiukowicz, członek Krajowej Rady Ministrów - 5 lat więzienia

 



- Kazimierz Pużak, Prezes rady Jedności Narodu -1,5 roku więzienia

 


- Adam Bień, członek Krajowej Rady Ministrów - 5 lat więzienia

 


- Aleksander Zwierzyński, prezes S.N. wiceprezes RJN - 8 miesięcy więzienia

 



- Kazimierz Bagiński, wiceprezes RJN - 1 rok więzienia

 



- Eugeniusz Czarnkowski - 6 miesięcy więzienia

 



- Józef Chąciński, prezes Str. Pracy - 4 miesiące więzienia

 



- Stanisław Mierzwa, czł. Orez. RN SL - 4 miesiące więzienia

 



- Zbigniew Stypułkowski, czł. Prezydium SN - 4 miesiące więzienia

 



- Franciszek Urbański, członek RJN - 4 miesiące więzienia

 



- Józef Stemler-Dąbski, członek Podziemnego Rządu - uniewinniony

 



- Kazimierz Kobylański, członek RJN - uniewinniony

 



- Stanisław Michałowski, wiceprezes Ruchu Zw. Demokratów - uniewinniony

W zamyśle sądu miało to świadczyć o bezstronności procesu. Co więcej przewodniczący gen Ulrich podkreślił, że sąd wymierzając tak łagodne kary wziął pod uwagę zwycięskie zakończenie wojny. Jednak mimo tej "łagodności kary" trzej oskarżeni tj L. Okulicki, J.S. Jankowski i S. Jasiukowicz do kraju nie wrócili. Zakończyli życie w sowieckim więzieniu. Tragicznym dopełnieniem haniebnego procesu jest fakt, iż przyglądali mu się z obojętnym spokojem nasi sojusznicy, którzy w wyniku porozumień w Teheranie i Jałcie oddali nasz kraj na pastwę sowieckiego totalitaryzmu.